سخنرانی پژوهشگر بخش تحقیقات فنی و مهندسی مرکز تحقیقات و آموزش گلستان در همایش ملی محیط زیست

دکتر محمد اسماعیل اسدی پژوهشگر و عضو هیات علمی بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان سخنرانی خود را را در همایش ملی محیط زیست ارایه نمود.

به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان، گردهمایی سه روزه مدیران کل حفاظت محیط زیست استان ها با معاون محیط زیست طبیعی سازمان در گرگان در تاریخ ۲ لغایت ۴ شهریور برگزار شد. همزمان با آغاز هفته دولت و سفر ریاست سازمان حفاظت محیط زیست به استان گلستان، گردهمایی سه روزه مدیران کل حفاظت محیط زیست استان ها از سه شنبه ۲ شهریور ماه در گرگان آغاز شد. در روز دوم این همایش بنا به دعوت دکتر اسماعیل مهاجر مدیر کل محیط زیست استان گلستان، دکتر محمد اسماعیل اسدی پژوهشگر با سابقه و مجرب آبیاری و زهکشی مرکز تحقیقات کشاورزی استان گلستان به مدت نیم ساعت سخنرانی خود را تحت عنوان انتقال آب بین حوضه ای علمی یا غیر علمی برای حاضرین ارایه داد. ایشان در این سخنرانی بعد از مقدماتی راجع به محدودیت منابع آب در کشور و تاکید بر مدیریت مصرف به جای مدیریت عرضه آب در تعریف انتقال آب بین حوضه ای گفت: انتقال آب بین‌حوضه‌ای یا (Inter-basin transfer or Trans-basin diversion or Hyphenated) طرح‌های انسان‌ساز انتقال آب از یک حوضه آبخیز در دسترس به حوضه دیگری که آب در آنجا یا کمتر در دسترس است یا منطقه‌ای است که به باور برخی نیازمند توسعه می‌باشد. اهداف این انتقال به قرار زیر است:

۱- حل مقطعی مشکل کم‌آبی ۲- برای تولید نیروی برق آبی ۳- برای ناوبری ۴- برای بهبود کیفیت آب. آقای دکتر اسدی در ادامه افزود پروژه های انتقال آب بین حوضه ای که در سایر نقاط جهان صورت گرفته همیشه مناقشه انگیز بوده و نتوانسته است موفقیتهای لازم را بدست آورد به همین خاطر در حال حاضر فقط برای تامین آب شرب و آنهم به عنوان آخرین گزینه توسط دولتها استفاده می شود. آنگاه ایشان به مرور قوانین وضع شده یونسکو در باره انتقال آب بین حوضه ای که در سال ۱۹۹۹ در پاریس مدون شده است پرداخت و برخی از مواد این قانون را برشمرد: ۱- حوضه مبدا باید با در نظر گرفتن نیازهای آینده دارای آب مازاد باشد و همچنین حوضه واردکننده باید میزان مصرف آب را با مدیریت صرفه جویی در مصرف آب کاهش دهد.۲-حوضه مبدا نباید با کمبود جدی آب مواجه شود.۲- کیفیت زیست محیطی در حوضه‌های مبدا و مقصد مورد تهدید و تخریب قرار نگیرند.۳- اجرای طرح نباید باعث بروز اختلالات اساسی اجتماعی و فرهنگی شود. ۴- منافع خالص ناشی از اجرای طرح عادلانه بین حوضه ها تقسیم گردد.در ادامه سخنرانی ایشان به مسئله انتقال آب بین حوضه ای و به طور اخص انتقال آب سرچشمه های زرین گل علی آباد استان گلستان به استان سمنان و به ویژه شهرستان شاهرود برای مصارف کشاورزی پرداخت که با هزینه ای بالغ بر ۲۵ میلیارد تومان وبا خط انتقال آبی به طول ۶۰ کیلومتر در دست انجام است پرداخت. دکتر اسدی خاطرنشان کرد انتقال ۲.۵ میلیون مترمکعب آب از سرچشمه‌های زرین گل به محیط‌زیست آسیب وارد می‌کند و مورد اعتراض محیط‌زیست گلستان استان و سازمان های مردم نهاد است و این مورد باید طی پایش های علمی محیط زیستی دقیقاً بررسی و سپس تصمیم‌گیری شود. وی متذکر شد: چشمه‌های قطری در حوزه آبخیز استان سمنان و قطاری در حوضه آبخیز استان گلستان است ما اصلاً بحثی در خصوص انتقال آب از سرچشمه‌های قطری نداریم اما چشمه‌های آب شیرین زرین گل در حوزه استحفاظی استان گلستان قرار دارد و باید تصمیم‌گیری در خصوص آن در استان گلستان انجام شود. آقای دکتر اسدی ضمن نشان دادن تصاویری از تخریب ۵ هکتار از جنگلهای هیرکانی به خاطر اجرای پروژه انتقال آب از سرچشمه‌های زرین گل به سمنان در گلستان در ارتفاعات شهرستان علی‌آبادکتول اظهار کرد که به ازای احداث یک کیلومتر جاده جنگلی در حدود ۲۰۰۰۰ متر مکعب خاک تخریب می شود و با قیمت دلاری هر متر مکعب خاک از قرار ۲۸ دلار فقط در یک کیلومتر تخریب خاک ۵۶۰۰۰۰ دلار خسارت وارد می شود. البته باید به این امر توجه داشت که خاک به هیچ عنوان بهایی ندارد و این ارزشگذاری صرفا برای برآورد اقتصادی خسارت ناشی از فرسایش استفاده می شود . آقای دکتر اسدی افزود خاک بر عکس آب یک منبع تجدید ناپذیرمی باشد. خاک بستر حیات بوده و ۹۵ درصد منابع غذایی ما از آن بدست می آید. آقای دکتر اسدی در اهمیت خاک اضافه نمود: جبران خاک، به آسانی صورت نمی‌گیرد و هیچ کشوری حاضر به فروش خاک خود نیست. در شرایط اقلیمی ایران برای ایجاد یک سانتیمتر خاک، بین ۲۰۰ تا ۸۰۰ سال زمان، نیاز است. برپایه گزارش انجمن ملی علوم خاک ایران، نرخ فرسایش خاک در ایران، ۳ برابر متوسط فرسایش در قاره آسیا دارد. همچنین سرعت خاک‌زایی درایران، حدود یک هشتم از بین رفتن آن است. مردم ایران، سالانه ۲ میلیارد تن خاک از دست می‌دهند.ما هنوز متوجه نیستیم که چه چیزی را از دست می‌دهیم و اینکه نمی‌دانیم ارزش «خاک» چقدر است که آن را براحتی از دست می‌دهیم، بسیار بد است. مردمی که خاک را از بین می‌برند، خود را نابود می‌سازند. باید نسل آینده را به‌گونه‌ای پرورش داد که بداند، خاک از ارزش‌های غیرقابل معامله زندگی اوست و باید مواجهه خردمندانه‌ای با آن داشته باشد. بی‌سبب هم نیست که ۲۰۱۵، سال جهانی خاک نامگذاری و عبارت «خاک سالم برای زندگی سالم»، شعار آن درنظر گرفته شد. ایشان راجع به این پروزه انتقال آب از گلستان به سمنان افزود: این پروژه می تواند خطرناکتر از هدر رفتن بودجه آن تا امروز باشد. چرا که با وضعیت کنونی اثرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی بسیار جدی خواهد داشت و تنش‌های سیاسی، امنیتی را برای دو استان، مخصوصا گلستان ایجاد خواهد کرد و اگر می خواهیم تا ۵ سال آینده این تنش‌ها را در دو استان نداشته باشیم باید طرح متوقف شود.اینکه بودجه‌ای را تا اینجا هزینه کرده ایم دلیلی برای ادامه دادن یک طرح مخرب نیست، چراکه باز ناگزیریم مانند دریاچه ارومیه در آینده‌ای نزدیک میلیاردها تومان برای حل بحران‌های پیش‌آمده در اثر اجرای آن طرح هزینه کرد و تازه بحران نیز حل نخواهد شد. آقای دکتر اسدی در پایان برای خروج از این بحران و پیامدهای مخرب این انتقال پیشنهاداتی به شرح ذیل ارایه نمود:

۱- ضرورت تعادل بخشی سفره‌های آب زیرزمینی از اهم واجبات استان سمنان است.۲- با توجه به اینکه در ۱۱ سال گذشته استان سمنان در خشکسالی به سر می برد اما باز هم متاسفانه شاهد برداشت های بی رویه منابع آبی بوده ابم. اگر این وضعیت ادامه یابد علاوه بر نشست زمین و هجوم آب شور و بیابانی شدن اراضی، جنگل‌ها هم خشک می‌شود که این موارد نتیجه افت سطح آب سفره های زیرزمینی است که تا ابد قابل جبران نیست. ۳- استان سمنان کمبود آب ندارد چرا که میانگین آب قابل دسترس هر سمنانی با حدود ۱۹۲۷ متر مکعب در سال، بیشتر از میانگین آبی است که سالانه هر ایرانی (حدود ۱۷۰۰ متر مکعب) در اختیار دارد بلکه با مشکل مدیریت منابع آبی روبه رو هست و انتقال آب به این استان آسیبهای مخربی را به همراه خواهد داشت. ۴- راهکارهای مدیریت مصرف آب شامل افزایش بهره وری مصرف آب، قیمت‌گذاری و تعیین و اعمال ارزش واقعی آن، تعیین الگوی کشت بهینه، کاهش ضایعات کشاورزی و‌ مدیریت یکپارچه‌ منابع آب می شود. ۵- دخالت دادن مردم و تشکل ها در امر تصمیم گیری درحوزه آب برای به وجود آوردن اعتماد بین طرفین۶- لازم است برای حل بحران آب تصمیمی ملی بگیریم و کاهش تقاضای آب را جدی‌تر گرفته و به فکر تولید اقتصادی باشیم. مشکل آب تنها توسط وزارت نیرو قابل حل نیست، بلکه تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و تقاضاکنندگان کالاها نیز باید وارد عمل شوند. تمام سیاست‌ها در برنامه ریزی های منطقه ای باید بر اساس ظرفیت‌های آبی کشور تنظیم شود. ۷-مطالعات کارشناسی نشان می دهد که انتقال آب بین حوضه‌ای (از خزر به ارومیه، خزر به سمنان و….) از نظر تمامی کارشناسان دنیا مطرود است. ۸-در صورت متوقف نشدن طرح انتقال آب از چشمه سارهای قطری به شاهرود وقوع خشک شدن رودخانه سیاه رودبار در ۵ سال آینده اجتناب ناپذیر است و نمی توان مانع آن شد و بزرگترین آسیب را به منطقه وارد خواهد کرد که تا ابد قابل جبران نیست. ۹-مسیر پیشنهادی و اجرا شده نیز می توانست با صرف هزینه ای کمتر و تخریب بسیار کمتر در منطقه ای دیگر اجرا شود تا امروز شاهد تخریب های صورت گرفته در مسیر لوله گذاری در مناطق حمام دره و چشمه مریم و قطع حدود هزار اصله درخت از گونه های نادر فقط در این دو منطقه نباشیم. چون عبور از دامنه های جنوبی علی آباد کتول به منظور دستیابی به چشمه های اصلی به خاطر شیب زیاد منطقه، جنگل های کاملا انبوه و همچنین وضیعت توپوگرافی منطقه و گذر از دره های متوالی به هیچ وجه مورد تایید کارشناسان خبره محیط زیست نیست. ۱۰- از طرفی قرار گرفتن مسیر پیشنهادی در بالادست یال منتهی به منطقه پونه آرام تنها زیست بوم سرخدارهایی با ارتفاع ۲۵ متر به هیچ عنوان توجیه پذیر نیست اقداماتی که در این منطقه صورت گرفته ضربه بزرگی به پیکر منابع ملی وارد کرده است. ۱۱- توجه به بازچرخانی آب- در کشور نیز باید نیازهای صنعت را از طریق باز چرخانی آب کاهش داد. ۱۲- نباید صنایع پر مصرف در بحث آب را در مناطق خشک و فلات مرکزی با بارش کم مستقر کرد، بلکه توسعه صنعتی باید براساس آمایش سرزمین انجام شود و در این زمینه باید صنایع با آب فراوان تنها در مناطق آبی فراوان راه‌اندازی شوند. ۱۳- دربخش کشاورزی، در اصل محصولاتی بدون توجه به شرایط جغرافیایی تولید می شود. در کشور ما انبارها و سردخانه‌های بزرگ و مجهز برای ذخیره محصولات کشاورزی وجود ندارد و به دلیل عدم وجود بازار مصرف آن‌طورکه باید و شاید توانایی صادرات برای این محصولات به دیگر کشورها وجود ندارد.۱۴-تمرکز باید بر مدیریت مصرف باشد. هم اکنون ۶۰ تا ۶۵ درصد از منابع آبی در بخش کشاورزی از بین می رود و در بخش کشاورزی بالغ بر۳۵ درصد ضایعات کشاورزی مشاهده می شود. یعنی فاصله بین مزرعه تا سفره مردم به دلیل وجود نارسایی ها در مقوله های بسته بندی و توزیع در کشور با هدر رفت محصولات و انرژی همراه است که این امر باعث هدر رفت سالانه رقمی بالغ بر ۲۷ میلیارد متر مکعب یعنی حدود یک سوم میزان آب مصرفی کشور می شود. این در حالی است که آب شرب شاید کمتر از ۷ درصد منابع آبی کشور را به خود اختصاص داده است و با مدیریت در میزان مصرف آب در بخش کشاورزی در هیچ نقطه این سرزمین مشکل آب شرب نخواهیم داشت. با صرفه جویی۱۰ درصدی در بخش کشاورزی هر یک از استان ها می توان آب مورد نیاز را تامین کرد و به این ترتیب دیگرخسارتی به حوزه های پایین دست وارد نخواهد شد. ۱۵-طبق گفته استاندار سمنان، اگر تنها یک‌پنجم اراضی کشاورزی این استان از نظر الگوی کشت و مکانیزاسیون اصلاح شود، حداقل ۱۱۰ میلیون مترمکعب صرفه‌جویی در مصرف آب صورت خواهد گرفت. در مقایسه با این طرح، اصلاح کشاورزی توجیه منطقی‌تری خواهد داشت. ضمن اینکه در حال حاضر یک‌چهارم آب شرب سمنان به‌دلیل فرسودگی لوله‌ها در شبکه توزیع هدر می‌رود.
در این گردهمایی که با حضور معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان، مدیران دفاتر تخصصی حیات وحش و آبزیان، زیستگاه ها، حفاظت و امور شکار و صید، موزه تاریخ طبیعی و پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی برگزار شده، جلسات تخصصی با مشارکت مدیران استان ها تشکیل و در خصوص مسائل مرتبط بحث و تبادل نظر گردید. گفتنی است در نخستین روز این همایش که با سخنرانی معصومه ابتکار رییس سازمان حفاظت محیط زیست آغاز شد، مدیران کل استان ها به بررسی مسائل مربوط به مناطق و زیستگاه ها و تالاب ها پرداختند.
پس از اتمام نشست های تخصصی و جمع بندی مباحث مطرح شده قطعنامه ای تنظیم و به تصویب رسیدکه در یکی از بندهای آن انتقال آب بین حوضه ای منوط به مطالعات محیط زیستی و مصوب شدن آن توسط محیط زیست می باشد.