انعکاس مصاحبه پژوهشگر مرکز تحقیقات و آموزش گلستان با خبرگزاری فارس

مصاحبه پروفسور علیرضا کیانی عضو هیات علمی بخش تحقیقات فنی و مهندسی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان در خبرگزاری فارس انعکاس مناسبی داشت.

به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی، این رسانه گفتگویی را با پژوهشگر این مرکز انجام داده که به شکل زیر بازتاب شده است:
پژوهشگر برگزیده استان گلستان در گفت‌وگو با فارس:
کشورهای توسعه‌یافته رفاه خود را مدیون فعالیتهای پژوهشی هستند/ فرهنگ پژوهش در مدارس نهادینه شود
به طور معمول کشورهای توسعه یافته بیشتر از کشورهای کمتر توسعه یافته از تولید ناخالص ملی خودشان را صرف فعالیت‌های پژوهشی می کنند و امروز نیز حاصل آن را در رفاه اجتماعی جوامع خودشان مشاهده می کنند.
به گزارش خبرگزاری فارس از گرگان، بدون تردید پژوهش در یک کشور مستقل از پدیده­‌های مؤثر در جامعه نیست در واقع بالندگی یک کشور بر مبنای کارهای پژوهشی و اعتباراتی که از تولید ناخالص ملی دریافت می­‌کنند، سنجیده می شود از این رو مقوله پژوهش و پژوهشگر در اکثر کشورهای توسعه‌یافته دارای جایگاه والایی است کشور ما و بالطبع استان گلستان نیز پژوهشگران ارزشمندی را در مهد خود پرورش داده که تمام هم و غم آنها توسعه و رشد سرزمین خود است.
علیرضا کیانی عضو هیئت علمی (استاد پژوهش) بخش تحقیقات فنی و مهندسی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان یکی از پژوهشگران برتر استان است وی از ۲۵ سال سابقه کاری ۲۱ سال آن را در کارهای پژوهشی مشغول بوده است.
پروفسور دکتر علیرضا کیانی در هفته پژوهش امسال برای سومین سال پیاپی عنوان پژوهشگر برتر استان را از آن خود کرد فعالیت پژوهشی وی در زمینه مسائل مدیریت آبیاری در شرایط تحت تنش (شوری و خشکی)، بهره‌­وری آب و استفاده از آب‌های شور در تولید کشاورزی است.
گفت‌وگوی اختصاصی فارس با پژوهشگر برگزیده استان گلستان را در ذیل می خوانید:

فارس: شما امسال عنوان پژوهشگر برگزیده سال را کسب کردید به نظر شما چه آیتم‌هایی می تواند روحیه پژوهشگری در یک فرد را تقویت کند؟
کیانی: بر اساس تعریف، پژوهش تلاشی است هدفمند، منسجم و موشکافانه با شناسایی، تجزیه و تحلیل وضعیت موجود که منجر به بهترین راه حل و تصمیم‌گیری می شود. همان طور که ملاحظه می شود این تعریف با فطرت بشری هم‌خوانی دارد بدین مفهوم که انسان ذاتأ روحیه پژوهشگری دارد و به دنبال یافتن راه حل منطقی و گشودن افق­‌های جدید برای مشکلات پیشرو است.
برای اجرای یک کار پژوهشی نیاز به تخصص و کسب مهارت می‌باشد.

فارس: مهمترین پروژه های تحقیقاتی شما که در دست اجراست چه مواردی هستند؟
کیانی: بررسی سازه‌‏های تنظیم و توزیع آب در شبکه‏‌های فرعی آبیاری، بررسی عملکرد و بهره‌وری آب گندم در روش آبیاری یک‌درمیان با استفاده از لوله‌های دریچه‌دار، تولید گندم با استفاده از آبیاری تکمیلی با آب شور در شمال استان گلستان، تعیین آب مصرفی گندم، مقایسه روش‌های آبیاری شیاری و قطره‌ای نواری روی تولید سالیکونیا با استفاده از آب شور از مهمترین پروژه‌های در دست اجرای اینجانب هستند.

نامناسب بودن اعتبارات پژوهشی در کشور
فارس: به نظر شما برای پژوهشگران در کشور ما و خاصه در استان گلستان امکانات و شرایط لازم برای انجام تحقیقات مهیاست؟
کیانی: اساسأ پژوهش در یک کشور مستقل از پدیده­‌های موثر در جامعه نیست.
به عبارت دیگر فعالیت­‌های پژوهشی تابع عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی یک کشور است.
به همین دلیل بالندگی یک کشور بر مبنای کارهای پژوهشی و اعتباراتی که از تولید ناخالص ملی دریافت می‌کنند، سنجیده می شود.
یکی از عوامل پیشران فعالیت‌های پژوهشی بودجه تحقیقاتی و سرمایه‌گذاری هدفمند است.
به طور معمول کشورهای توسعه یافته بیشتر از کشورهای کمتر توسعه یافته از تولید ناخالص ملی خودشان صرف فعالیت‌های پژوهشی می­ کنند و امروز نیز حاصل آن را در رفاه اجتماعی جوامع خودشان مشاهده می کنند،کشورهای توسعه یافته که هم اکنون دارای اقتصاد پیشرفته و مردم آن نیز از رفاه مناسب اجتماعی برخوردار هستند، رفاه خودشان را مدیون فعالیت‌های پژوهشی هستند.
برای این نوع فعالیت‌ها هم سرمایه‌گذاری قابل توجه‌ای انجام داده اند به طوری که این کشورها در حدود ۲۰ برابر کشورهای در حال توسعه و عقب افتاده در بخش پژوهش و شکوفایی اقتصاد مبتنی بر علم سرمایه‌گذاری می کنند در کشور ما ایران بر اساس برنامه‌های مدون قرار بود در پایان برنامه چهارم توسعه اعتبارات پژوهشی به ۲ درصد درآمد ناخالص کشور برسد ولی این امر محقق نشد به طوریکه در ابتدای برنامه چهارم اعتبارات پژوهشی در حدود ۶۴/۰ درصد و در انتهای برنامه کمتر از این مقدار شد.
در برنامه پنجم توسعه هم خیلی وضعیت اعتبارات پژوهشی بهبود نیافته در حالیکه کشورهای رقیب از این نظر رشد مناسب‌تری داشتند. ضمن اینکه درآمدهای ناخالص کشورهای پیشرفته و برخی از کشورهای در حال توسعه نیز نسبت به درآمد کشور ما بالاتر است.
در این شرایط نمی توان انتظار داشت که طبق سند چشم‌انداز ایران ۱۴۰۴، با کشورهای در حال توسعه رقابت جدی داشت.

فارس: چه مشکلاتی در مسیر کار پژوهشگران حوزه کشاورزی وجود دارد؟
کیانی: یکی از مشکلات تحقیقات در کشور ما نداشتن بهره‌وری لازم محققان موجود در حوزه کشاورزی است. در کشور اگر چه به لحاظ کمّی تعداد محققین خیلی مشکل وجود ندارد، ولی ابزار، امکانات و اعتبارات که دست­مایه کارهای پژوهشی است وضعیت مناسبی ندارند و در نتیجه قابلیت و اثرگذاری این نیروها نیز کاهش می‌یابد.
رشد تولیدات علمی حاصل از نتایج کارهای پژوهشی در کشور مناسب است و در برخی سال‌ها جلوتر از پیش‌­بینی­‌ها بودیم، ولی به نسبت تعداد پژوهش­‌های انجام شده اثربخشی مورد انتظار در جامعه مشاهده نمی‌­شود.
مشکل دیگر در بخش پژوهش در حوزه کشاورزی عدم توازن بین تعداد و حجم کارهای پژوهشی و اثربخشی آنها است از طرفی نوع نگرش نه چندان مثبت به کارهای پژوهشی در بین تصمیم‌گیران از جمله مشکلات دیگر محسوب می شود.
معمولأ ماهیت کارهای پژوهشی هزینه‌بر و وقت‌گیر است و اخذ نتایج از آن نیز نیاز به زمان دارد ولی تصمیم‌گیران روی مسایل و مشکلاتی که نتیجه آنی داشته باشد تمایل نشان می دهند، غافل از اینکه برخی از مشکلات بخش کشاورزی نیاز به ایجاد تفکر و ظرفیت جدید و بومی‌سازی دارند.

کمرنگ بودن نگرش پژوهشی در مدارس
فارس: آیا می توان گفت دولتی بودن تحقیقات یکی از مشکلات پژوهش در حوزه کشاورزی محسوب می شود؟
کیانی: بله، دولتی بودن تحقیقات یکی از مشکلات حوزه پژوهش در کشاورزی محسوب می شود بسیاری از تحقیقات انجام شده علیرغم اینکه خوب طراحی و اجرا شده است شاید برای تولید علم نیز مناسب باشند، ولی به دلیل ماهیت دولتی بودن فعالیت‌های پژوهشی که از ابتدا براساس نیاز مصرف‌کننده و بخش خصوصی انجام نمی‌گیرد، بلااستفاده مانده و جنبه کاربردی بودن خود را ازدست می‌دهد. البته ذکر این نکته ضروری است که برای گام نهادن در رتبه دوم منطقه‌ای موضوع سند چشم انداز توسعه ایران ۱۴۰۴، از نظر شاخص‌های پژوهشی اجرای چنین پژوهش‌هایی که منجر به تولید علم می شود نیز لازم و ضروری است. یکی دیگر از مشکلات مبتلا به پژوهش در کشور، کمرنگ بودن نگرش پژوهشی در مدارس است. امروزه فرهنگ پژوهش باید در مدارس که ساختار اولیه تفکر و کنکاش‌گری در آنجا شکل می‌گیرد نهادینه شود. نامتوازن و غیرهم سنگ بودن انگیزه‌های تشویقی برای محققین که کارهای پژوهشی شاخص انجام می دهند با دیگر فعالان و برجستگان مثل ورزشکاران و هنرمندان نیز بر مشکلات فعالیت‌های پژوهشی می‌افزاید.

فارس: تحقیقات شما تا چه میزان در بخش کشاورزی استان گلستان تأثیرگذار بوده است؟
کیانی: کمّی کردن اثرگذاری کارهای پژوهشی آن‌چیزی که در بین عموم انتظار است کار ساده‌ای نیست و شاخصی از این نظر برای توجیه عامه مردم، وجود ندارد. به طور مثال پژوهشی که منجر به تولید علم و انتشار یک مقاله می­شود و در یک محفل علمی معتبر به چاپ می­رسد، براساس نگرش عام، ارزش محسوب نمی‌شود، غافل از اینکه مبنای توسعه یافتگی کشورها بر اساس تعداد و کیفیت مقالات سنجیده می‌شود. کیفیت مقالات نیز در مجامع علمی بستگی به تعداد ارجاعات به آنها ارزش گذاری میشود. در خصوص اثربخشی تحقیقات اینجانب در بخش کشاورزی چند نکته مهم را ذکر می کنم استان گلستان و در بخش‌های زیادی از کشور منابع آبی محدود و تولید و امنیت آن تحت تأثیر آن قرار دارد و وضعیت هر روز بحرانی‌تر می‌شود. بنابراین نیاز است در حوزه کشاورزی ضمن ایجاد ظرفیت‌های جدید به کنکاش در خصوص افزایش بهره­ وری از منابع محدود کنونی پرداخت. افزایش بهره­وری آب در بخش کشاورزی کلیدی­ ترین عامل برای رفع فقر و گرسنگی است و در شرایط بحران کم­آبی محققین در پی یافتن روش­هایی برای استفاده کاراتر از آب هستند. عمده سیاست­های گذشته برای کاهش شرایط کم­آبی مبتنی بر تامین و مدیریت سازه­ای آب بود و مدیریت آب در مزرعه بسیار کم­رنگ بود. بخش های زیادی از کارهای پژوهشی اینجانب در خصوص ارائه روش­هایی است که منجر به افزایش بهره­وری آب و صرفه­ جویی در مصرف آب می شود.

فارس: در رابطه با پروژه تولید گندم با استفاده از آبیاری تکمیلی با آب شور در شمال استان گلستان توضیح بفرمایید و اینکه اجرا شدن این پروژه چه کمکی به بخش کشاورزی استان خواهد کرد؟
کیانی: اتفاقأ این مورد یکی از پروژه­هایی است که در بدنه اصلی بخش کشاورزی در حال ترویج است. این پروژه در تحقیقات کشاورزی به عنوان پروژه تحقیقی- ترویجی شناخته می شود. طرح­‌های تحقیقی ترویجی زمانی انجام خواهد شد که قبلا پروژه تحقیقاتی آن با جزئیات و موشکافانه بررسی شده است و نتایج به دست آمده قابلیت ترویج در جامعه کشاورزی را دارد. ولی قبل از اینکه نتایج فراگیر شود در یک بازه زمانی مثلا یکساله در یکی از زمین‌های کشاورز و با حضور کشاورز اما با قالبی ساده انجام می شود و خود کشاورزان در صورت دریافت پیام مثبت مروج آن خواهد بود.
کارهای پژوهشی انجام شده در خصوص بکارگیری آب‌شور برای تولید گندم در استان نتایج قابل قبولی به دست آمده است و نه تنها آب‌های‌شور را یک تهدید قلمداد نکرد، بلکه فرصتی است برای افزایش تولید و صرفه‌جویی در منابع آب‌های شیرین. در این پژوهش که در زمین کشاورز انجام می گیرد، مزرعه مورد مطالعه به سه قسمت تقسیم شده است و سه نوع برنامه آبیاری برای تولید گندم مورد آزمایش قرار گرفت.
یک قسمت از مزرعه که به عنوان شاهد در نظر گرفته می‌شود به صورت کامل با آب شیرین آبیاری و قسمت دیگر مزرعه با آب شور آبیاری انجام می شود و قسمت سوم هم به صورت دیم و آبیاری انجام نخواهد شد.
نتایج قبلی حکایت از این مطلب دارد که به سادگی از آب شور می‌توان برای گیاهان زمستانه برای تولید پایدار استفاده مفید برد.
اطلاعات طولانی مدت اقلیم منطقه نشان می دهد که بخش قابل توجه ای از دوران رشد گندم تحت تأثیر باران قرار دارد و آبیاری در زمان‌های خاص و گرم انتهای رشد انجام می شود. این یک فرصت استثنایی برای استفاده از آب شور به جای آبیاری با آب شیرین است.
معمولا گندم در اوایل فصل رشد، که هنوز جوان است به شوری حساس است و در اواخر رشد که گیاه بالغی شده، می‌تواند شوری را بهتر تحمل کند. از آنجا که گندم در استان گلستان در بهار و اردیبهشت (متحمل­‌تر به شوری) آبیاری می شود، کاربرد آب شور به جای آب شیرین مزیت بیشتری هم از نظر تولید و هم صرفه‌جویی در آب شیرین در استان ایجاد خواهد کرد.
نتیجه این کار پژوهشی با حضور کشاورز و دعوت از دیگر کشاورزان منطقه در حین اجرای طرح و مشاهده عینی نتایج، انگیزه برای اجرای فراگیر آن در بین کشاورزان ایجاد خواهد کرد.

فارس: و حرف آخر؟
کیانی: محققین در هر جامعه اندیشه سازان آن جامعه هستند و هر کشوری که زیربنای تصمیمات خود را بر اساس این اندیشه‌­ها استوار کند، به بالندگی خواهد رسید.
پرهیز از تصمیمات بدون پشتوانه پژوهشی و استفاده از ظرفیت‌­ها با تفکر بومی به جای واردات ابزار و تکنولوژی دیگران، مقدمه ورود به خودباوری است.
شاید در برخی شرایط تصمیمات مبتنی بر آزمون و خطا و بدون پشتوانه پژوهشی در کوتاه‌مدت نتایج مثبتی هم در برداشته باشد ولی باید بدانیم که به طور قطع پایدار نخواهند بود. نمونه­‌های عینی زیادی در دنیا و کشور تجربه شده اند مانند استفاده‌­های بلندپروازانه و دریافت سودهای کوتاه‌مدت از دریاچه آرال (مشترک قزاقستان و ازبکستان) در مقیاس جهانی و دریاچه ارومیه در مقیاس ملی.
بنابراین برای شکوفایی کشور، سرمایه‌­گذاری در بخش تحقیقات با هدف ساختن اندیشه و تصمیمات بومی باید به عنوان الویت‌کاری برنامه­‌ریزان و تصمیم­‌گیرندگان قرار گیرد.