مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان GANRRC
دومین بخش از سخنان پژوهشگر بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان در نشست راهکارهای برون رفت از بحران کم آبی انعکاس مناسبی در روزنامه خراسان داشت.
به گزارش روابط عمومی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی گلستان، نشست راهکارهای برون رفت از بحران کم آبی در دفتر سرپرستی روزنامه خراسان در گلستان با حضور متعصصان و مدیران دستگاه های مختلف برگزار شد و دکتر محمداسماعیل اسدی عضو هیات علمی بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی این مرکز با ارائه تجربات و نقطه نظرات در این نشست نقش فعالی داشت که بخش ذوم آن به شرح زیر آمده است:
خشکسالی دامنگیر گلستان؛
گلستان ایران، بیابان می شود
چند سالی است که خشکسالی رمق مردم و طبیعت زیبای گلستان را بریده است، مردمی که در ۱۳ سال اخیر ۱۰ سال گرم و خشک با کمترین میزان بارش ها را تجربه کرده اند. از مهر سال گذشته تاکنون شرایط سخت تر از همیشه شده کاهش ۲۸ درصدی بارش ها و افزایش ۳ درجه ای دمای هوا، مشکلات زیادی را برای مردم این استان به وجود آورده است. آب و هوای گلستان متأثر از تأثیرات اقلیمی به سوی خشک شدن پیش می رود اما سوء مدیریت ها بر منابع آبی و رعایت نکرد ن الگوی مصرف در سایر بخش ها به ویژه کشاورزی، گلستان را با چالش های زیادی مواجه کرده است. محروم کردن گلستان از داشتن صنعت در دولت های گذشته موجب شد تمام اتکای گلستانی ها بر روی کشاورزی باشد، امری که تهدیدی جدی برای منابع آبی به شمار می رود. براساس آمارها ۹۸ درصد منابع آب زیرزمینی استان در حال استحصال است که بیش از ۸۰ درصد آن به مصرف کشاورزی با راندمان ۳۵ تا ۴۰ درصد می رسد. زین پس دیگر نباید مردم استان های کویری کشور، به آب و هوا و طبیعت گلستان غبطه بخورند چون دیری نیست که گلستان ایران، تبدیل به بیابان شود. همگان به خاطر دارند دیار سرسبز گلستان، هر روز میزبان مهاجرانی از اقصی نقاط کشور بوده و البته با وجود خشکسالی های مکرر این اتفاق مدام در حال تکرار بوده و هست و هنوز موج مهاجرت ها به این استان متوقف نشده، این امر فشار را بر بدنه آبی گلستان افزایش داده به نحوی که سرانه آب در این استان کمتر از میانگین کشوری است.
بارش ها ۲۸ درصد کاهش یافته است
در سال آبی جاری بنا به گفته مدیرکل هواشناسی، گلستان به همراه استان های فارس، بوشهر و هرمزگان جزو ۴ استان درگیر با خشکسالی شدید بوده هرچند که برخی از پارامترها نشان می دهد که گلستان در رأس این فهرست قرار دارد.
امسال افزایش دما در این استان مردم را کلافه کرده بود، به نحوی که در برخی از روزهای خرداد و مرداد دمای هوا از ۴۷ و ۵۰ درجه فراتر رفت تا جایی که به گفته کارشناسان، این اتفاق در ۷۰ سال گذشته در این استان بی سابقه بوده است.
محمدرضا رضوی به کاهش بارش و افزایش دما و طول دوره گرمایی در استان اشاره می کند و به خراسان می گوید: «دمای هوا در استان نسبت به نرمال و حتی سال گذشته ۳ درجه افزایش و بارش ها نیز ۲۸ درصد در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، کاهش را نشان می دهد».
خشکسالی که امسال وارد یازدهمین سال آن شده ایم، منابع طبیعی و گونه های گیاهی و جانوری استان را نیز به شدت تحت تأثیر قرار داده و در ارتفاعات درختان دچار خزان زودرس شده اند. مدیرکل هواشناسی استان معتقد است، شرایط استان، مانند نگه داشتن شیشه در کنار سنگ، بسیار سخت و خطرناک بوده و حتی نسبت به محیط زیست استان های همجوار مانند مازندران آسیب پذیرتر است.
تدوام شرایط خشکی طی سال های اخیر و پیش بینی های بلندمدت نشان می دهد که گلستان سال های سخت تری را تجربه خواهد کرد. رضوی در این باره اذعان کرد: « دیگر نباید در مورد خشکسالی در این استان بحث کرد چراکه این شرایط نشانگر این است که اقلیم استان به سمت خشک شدن حرکت می کند و خشکی تبدیل به ویژگی و صفت این استان خواهد شد».
مراکز علمی و دانشگاهی باید به دنبال راه حل های اساسی برای سازگاری و کم کردن اثرات ناشی از این پدیده باشند. بنابراین باید «طرح جامع خشکسالی در کشور» تهیه و اجرایی شود. بنابر آنچه که مسئولان مازندرانی اعلام کرده اند ۹۰ درصد از آب های سطحی این استان بدون استفاده به دریای خزر می ریزد با طرح مدیریت جامع، برای کم کردن این اثرات می توان به انتقال بین حوزه ای آب هم فکر کرد.
نوار باریک جنگل های هیرکانی در حاشیه جنوبی این استان هم از خشکسالی در امان نبوده و نیستند و این روزها حال و روز خوشی ندارند، تا جایی که مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مهم ترین تهدید جنگل های استان را خشکسالی و وجود دام در این عرصه ها بر می شمارد.
خشکسالی ، چالش جدید منابع طبیعی
معاون آبخیزداری این اداره کل هم از خزان زودرس و خشکیدگی درختان در عرصه های جنگلی سخن می گوید و تأکید می کند: « در جنگل های استان آثار خشکی، خزان زودرس و خشکیدگی برخی از گونه های گیاهی مانند توسکا به وضوح قابل مشاهده است و برخی دیگر از گونه ها نیز در معرض خشک شدن قرار دارند».
جنگل های استان طی سال های اخیر به دلیل وجود دام و وقوع حریق های متعدد، به شدت تهدید می شد اما چند سالی است که خشکی هم به این چالش ها اضافه شده است.
عبدالرحیم لطفی با بیان اینکه ریزگردها تنها در منطقه دشت و شمال و شرق اتفاق نمی افتد، خاطرنشان می کند:« در بالادست حوزه گالیکش و اوغان به راحتی می توان ریزگردها و اثراتی که بر جای گذاشته است را مشاهده کرد، در ارتفاعات مینودشت و در محدوده روستای ترسه تپه های شنی مانند آنچه در بیابان ها وجود دارد، ایجاد شده و درختان سیب و گلابی که توسط مردم کشت شده بود زیر خروارها شن و ماسه مدفون شده است».
به گفته وی، تنها راه حل ممکن استفاده از گونه های گیاهی مقاوم در برابر خشکی و شوری خاک است و امسال هم قرار است در مناطق بالادست و جاهایی که خشک شده تشتک و بانکت گذاری انجام تا جلوی هدر رفت آب گرفته شود.
معاون آبخیزداری منابع طبیعی استان بر تهیه و تدوین برنامه های بلندمدت در این بخش تأکید می کند و می گوید: « باید گونه های مقاوم به خشکی به ویژه برای کشت در مراتع شمالی استان، شناسایی و علاوه بر حفظ پوشش گیاهی، سطح جنگل ها نیز توسعه پیدا کند».
وجود بیش از ۱۱۰ هزار هکتار زمین شیبدار در استان نیز می تواند هم فرصت و هم یک تهدید جدی باشد. فرسایش شدید خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی و تخریب این مناطق به وسیله دام ها، این اراضی را مستعد خشکی قرار داده هرچند با مدیریت صحیح و تبدیل اراضی کشاورزی به باغات می توان جلوی این اتفاق را گرفت.
هر چقدر هم در حوزه منابع طبیعی و استفاده از گونه های مقاوم در برابر خشکی کار شود، تا زمانی که مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی که بزرگترین مصرف کننده در استان است، اعمال نشود شرایط تغییر نخواهد کرد.
سدها تبدیل به حوضچه های تبخیر شده اند
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان سوء مدیریت بر منابع آبی و رشد نامتعادل جمعیت را دلیل اصلی بحران کم آبی در این استان می داند و می گوید: « در این استان کمبود منابع آبی وجود ندارد اما در عین حال نیاز آبی افزایش پیدا کرده، سوء مدیریت منابع آبی به همراه سد سازی های بی برنامه موجب خشکی دریاچه ها و تالاب ها شده است».
محمد اسماعیل اسدی اشاره ای هم به کاهش سرانه آب با توجه به رشد نامتوازن جمعیت در این استان کرده و می افزاید: در سال ۳۵ سرانه مصرف آب برای هر نفر در کشور ۷ هزار مترمکعب بوده و در سال ۸۰ این سرانه به هزار و ۸۰۰ مترمکعب کاهش یافته است. برهمین اساس با افزایش جمعیت کشور به ۱۰۰ میلیون نفر در سال ۱۴۰۰، این سرانه به هزار و ۳۰۰ مترمکعب می رسد و در سال ۱۴۱۰ به کمتر از هزار مترمکعب خواهد رسید».
وی یکی از تهدیدات جدی خشکسالی بر محیط زیست را خشک شدن تالاب های بین المللی استان می داند و تصریح می کند: سدسازی های بی رویه در منطقه موجب به وجود آمدن این مشکلات شده اما متأسفانه هنوز از عملکرد گذشته درس نگرفته ایم، در حال حاضر تالاب های بین المللی خشک شده اند و علاوه براینکه منشاء ریزگردها هستند، تبدیل به منبع ریزنمک ها خواهند شد.
بهره برداری بی رویه از منابع آبی موجب افت شدید سطح آب های زیرزمینی شده است، به گفته این محقق و بنا به آمارهای شرکت آب منطقه ای استان، بیش از ۳۸ هزار حلقه چاه در استان وجود دارد که بالغ بر ۱۶ هزار حلقه آن غیرمجاز است و براساس آمارهای موجود سالانه ۱۶۳ میلیون مترمکعب آب از این چاه ها برداشت می شود.
اسدی بروز این بحران در استان را متأثر از فعالیت های نامناسب در این حوزه برمی شمارد و تأکید می کند: اینکه بخواهیم همه مشکلات را بر گردن تغییرات اقلیمی بیندازیم فرار به جلو از سوی مسئولان است. متأسفانه در تمام این سال ها بر مدیریت عرضه کار کرده ایم در حالی که می بایست بر روی مدیریت مصرف متمرکز می شدیم.
وی سدهای استان را حوضچه های تبخیر می داند و می گوید: « تبخیر آب در استان بسیار بالاست و سدهایی که ساخته شده تنها حوضچه های تبخیر هستند در حالی که آب روان تبخیر کمتری دارد، این اتفاق موجب نابودی محیط زیست منطقه شده است».
